حکایت سند فرهنگی 145 ساله/ کتاب؛ پیشکش جهاز دختران نمینی

به گزارش خبرنگار مهر، وجود مساکن اولیه با قدمت 11 هزار سال قبل از میلاد به نام "دلمن"، کاوش بازمانده های تمدنی با قدمت 9 هزار سال قبل از میلاد و روایت تاریخ از حیات حکومت باستانی کادوسیان از جمله بخشی از غنای تمدن نمین است که در 25 کیلومتری مرکز استان به عنوان مهد فرهنگ شناخته می شود.

با این وجود روایت تاریخ اشاره به آثار دیگری نیز دارد که ادعای برخی کارشناسان تاریخی و جامعه شناسی مبنی بر برجستگی های خاص فرهنگی نمین در بین شهرهای مجاور را اثبات می کند.

145 سال قبل میر سلطان احمدخان سیف الملک فرزند ارشد میر کاظم خان و شازده فرخنده میرزا دختر عباس میرزا شاهزاده قاجار سندی از جهیزیه دختر بزرگتر خود تدارک دیده و صورت آن را به امضای داماد می رساند.

پیشکش فرهنگی ارجح تر از زیورآلات

در این سند که نمونه بی نظیری از فرهنگ مردم منطقه را نشان می دهد، مقدم بر تمامی زیورآلات و وسایل مرسوم در جهازیه عروس، نام 9 کتاب خطی به چشم می خورد که همراه دختر روانه خانه بخت می شود.

این کتب ارزشمند که همگی خطی و کمیاب بودهاند، عبارتند از یک جلد کلام الله مجید، دیوان حافظ خطی، زاد المعاد، جامع عباسی، مازی، جنگ (دیوان اشعار)، گلستان سعدی، گلشن محمود و حدیث.

به گفته یکی از بازماندگان این خانواده نمینی کتب اهداء شده به دلیل فاخر بودن و هدیه فرهنگی بیانگر سواد دختر و یا داماد بوده که به همراه جهاز دختر ارسال می شود.

میر فتح الله سرهنگ پور در گفتگو با خبرنگار مهر معتقد است در این برهه از تاریخ لیست کردن و پیشکش کردن این کتب برای جهیزیه جنبه زینتی نداشته و به دلیل سواد بالای دختر و یا داماد هدیه شده است.

120 هزار تومان جهاز به خط سیاق

این سند 145 ساله که اکنون در کلکسیون شخصی خانواده سرهنگ پور نگهداری می شود، نشان می دهد تمام اجناس جهیزیه این دختر نمینی با خط سیاق قیمت گذاری شده است، خط سیاق از جمله خطوط قدیمی و منحصر بفردی است که برای درج قیمت کالا در زیر اسم همان کالا در خرید و فروش استفاده می شده است.

براین اساس مطابق برآورد کارشناسان تاریخی و فرهنگی، مبلغی بالغ بر 120 هزار تومان برای تمامی اجناس مندرج در این سند جهازیه محاسبه شده که بخش عمده ای از این قیمت گذاری مربوط به کتب بوده است.

ارزش این رقم زمانی برجسته می شود که متوجه می شویم، در آن زمان شش دانگ سه روستای جوله کران، ینگجه و جیگر کندی از توابع شهرستان نمین به مبلغ 17 هزار تومان خریداری شده است.

این جهاز دختر سیف الملک که به عقد پسر عموی خود میر تقی خان درآمده است، شامل تمامی اسباب و لوازم مورد نظر برای زندگی، کتب و طلا و جواهرات بوده و حتی لیست تمامی وسایل شخصی دختر را نیز شامل می شود.

با وجود اینکه وضعیت جهاز دختر دوم سیف الملک مشخص نیست اما به گفته سرهنگ پور اهدای کتب خطی رسمی است که همچنان در برخی خانواده های این شهرستان مشاهده می شود.

آداب و رسوم ازدواج و تحصیل در نمین قدیم

علاوه بر این بررسی اسناد مربوط به آداب و رسوم ازدواج در زمان های قدیم در این شهرستان نشان می دهد که میزان اختیار دختران در انتخاب همسر، تحصیلات و... بسیار گسترده و از ازدواج های به سبک معمول در آن خبری نبوده است.

بطوریکه سرهنگ پور یادآور می شود که از سه طیف خوانین، اصناف و زارعان ساکن نمین، در طیف خوانین انتخاب همسر برای دختر به صلاحدید مادر انجام می شده است که این موضوع کمک موثری در انتخاب شخص دلخواه دختر بوده و در نهایت نظر قطعی از سوی دختر طرح می شده است.

علاوه بر این در خصوص تحصیل دختران تبعیضی وجود نداشته و تا قبل از آنکه مدارس نوین تاسیس شود، دختران خانواده به مانند پسران با کمک معلم سرخانه دروس مختلف را فرا می گرفته اند که این موضوع نیز در باسواد بودن قشر دختران آن دوران تاثیرگذار بوده است.

با این تفاوت که دختران فقط خواندن می آموختند و پسران می توانستند هم خواندن و هم نوشتن را یاد بگیرند. موضوعی که به عقیده برخی به دلیل طرز فکر خاص آن زمان بوده است.

تاسیس اولین مدرسه دخترانه در نمین

درخشش فرهنگ منحصر به فرد خطه نمین در حوزه بالندگی زنان و دختران محدود به گذشته نمانده و اولین مدرسه مختلط در سال 1304 ه.ش به همت میرلطف علی خان سردار یکی از چهره های فرهنگ دوست نمین گشایش می یابد.

اشرف خانم سارمی مدیریت دبستان پرورش را به عهده گرفته و ترکیب اولین دانش آموزان این دبستان را دختران و پسران خوانین و برخی اصناف تشکیل می دهد.

مدرسه پرورش تا ششم ابتدایی آموزش دانش آموزان را تکمیل می کند و این در حالی است که همزمان در اردبیل مدارس محدود به دو مدرسه پسرانه یک و دو بوده است. دختران فارغ التحصیل این مدرسه بعدها جذب آموزش و پرورش می شوند تا نسلی دیگر را در مدارس تربیت کنند.

به گفته سرهنگ پور نبود دوره های تکمیلی در این شهرستان و حتی در سطح استان اردبیل موجب شده بود بسیاری از دختران نتوانند تحصیلات عالیه خود را ادامه دهند.

وی با تاکید به اینکه تا سال 1363 مدارس نمین شامل دانش آموزان دختر و پسر بود معتقد است توجه به آموزش دختران گستره فرهنگی قابل توجهی در این شهر دارد.

نمین تا اوایل قرن حاضر مرکز حکومت ثلاثه بوده و از قدمت تاریخی و فرهنگی قابل توجهی برخوردار است، چنانچه در سرشماری 1346 از مجموع گستره گرکان رود "لیسار" و آستارا تا نمین ویلکیج و اوجارود "گرمی" و از جمعیت 20 هزار نفری آن تنها 16 بی سواد شناسایی شده است.

سند جهازیه دختر نمینی تاکیدی بر اولویت کسب علم و توسعه فرهنگی در بین خانواده های 145 سال پیش این شهرستان بوده و پیشکش فرهنگی خانواده ها به دخترانشان کسب علم و دانش را یادآور می شود.

........................................

عکس و گزارش: ونوس بهنود

محمد میرزایی ناطق